ملاک و میزان در ثبوت هلال اول ماه و عدم کفایت رویت ماه با چشم مسلح

مقاله پیش رو عبارت است از فرمایشات حضرت آیت اللَه حاج سید محمدمحسن حسینی طهرانی در ارتباط با ملاک و میزان در ثبوت هلال اول ماه و عدم کفایت رویت ماه با چشم مسلح

ملاک شرعی ثبوت روز اول ماه قمری

مطلبی را که باید خدمت دوستان عرض کنم این است که: ثبوت هلال ماه از نظر شرعی، به دیدن با چشم ظاهر است، بدون دخالت آلات و ادوات دیگر؛ از قبیل دیدن با تلسکوپ‌ها یا دوربین‌های بسیار قوی، و همین‌طور رفتن در ارتفاعات بسیار زیاد که از افق هلال بالاتر است، مانند سوار شدن به هواپیما و بالا رفتن در حدّی که این هواپیما از سطح افق، ارتفاع بیشتری پیدا می‌کند و بدین وسیله هلال ماه قابل رؤیت می‌شود.

آنچه را که شارع در ثبوت اوّل ماه مدّنظر قرار داده است عبارت است از: دیدن با چشم ظاهر. چنانکه فرموده است: «صُوموا لِرُؤیَتِهِ، و أفْطِرُوا لِرُؤیَتِه؛ با دیدن ماه روزه بگیرید و با دیدن ماه افطار کنید.» قطعاً عرف در آن زمان، ملاک را در پیدایش ماه و خروج از ماه و خروج از شهر، چشم ظاهر می‌دانست؛ آنها که رصد و وسایل و آدات مکانیکی نداشتند، آن زمان که تلسکوپ اختراع نشده بود و دوربین نبود، آن زمان که هواپیما و رفتن به بالای ابرها نبود! همین ملاک دیدن ظاهر، ملاک و مورد توجّه برای داخل شدن در شهر و در ماه بوده است، و شارع و پیامبر هم بر همین سیره، ماه‌های خود را قرار می‌دادند.

استحباب استهلال و رؤیت هلال اول ماه

یکی از مستحبات، استهلال است، یعنی انسان در ابتدای ماه استهلال کند و برود و ماه را ببیند؛ و جهتش این است که از نقطه نظر عبادی، احکامی بر ورود ماه تعلّق می‌گیرد، و انسان باید بداند که این عبادت را به چه کیفیّت و به چه صورتی انجام بدهد.

عبادت این‌طور نیست که این‌طرف و آن‌طرف بخواهد بشود، یک روز انسان زودتر انجام بدهد یا یک روز دیرتر انجام بدهد، و بدون توجّه به این مسأله بخواهد انجام شود. وقت عبادت مشخص است؛ مثلاً دهم ذی‌الحجّه عید قربان است، نه یازدهم ذی‌الحجه درست است و نه نهم ذی‌الحجه، عید قربان در روز مخصوص است و با اعتبار ما این‌طرف و آن‌طرف نمی‌شود، یا مثلاً روز عرفه یک روز خاص است.

این مطلبی که امشب خدمت رفقا می‌گویم خیلی مهم و دقیق است، و عمداً گفتم که همه متوجّه این قضیه بشوند؛ حالا آن کسانی که به این مسأله توجّه ندارند و ثبوت اوّل ماه را با دیدن با تلسکوپ کافی می‌دانند، اگر متوجّه این قضیه نیستند، به این مسأله توجه کنند.

آثار تکوینی خاصّ هر یک از ایّام

روز عرفه برای خصوص نهم ذی‌الحجه است و آثاری که بر روز عرفه مترتّب است، برای خود نهم است؛ نه روز هشتم یک‌چنین آثاری دارد و نه روز دهم و یازدهم! ما این همه تأکید در روایات و آثار داریم که: کسی‌که روز عرفه روزه بگیرد و دعا بخواند و چه کار بکند، خداوند همه گناهان او را آن‌چنان می‌آمرزد که انگار از مادر متولّد شده است. اینها برای خصوص روز عرفه است که روز نهم است. یا اینکه عید غدیر عیدی است که مربوط به هجدهم ذی‌الحجه است. در این رسالۀ نوروز که بنده نوشته‌ام، اگر رفقا مطالعه کرده باشند، این مطالب را مقداری در آنجا توضیح داده‌ام که: آثار تکوینی که خداوند بر این ایّام بار کرده، به نحوی است که این آثار با این‌طرف و آن‌طرف رفتن از بین خواهد رفت، و با اعتبار ما این آثار درست نمی‌شود؛ چون این یک آثار تکوینی است.

و همین‌طور راجع به عید فطر که عیدی است مخصوص آخر رمضان، و این‌طرف و آن‌طرف نمی‌شود؛ یعنی خصوصیّات آن روز و برکاتی که در آن روز می‌آید، و فیوضات و عنایاتی که از جانب خداوند در آن روز نازل می‌شود، و انسان احساس می‌کند امروز روز روزه نیست، بلکه امروز روز جشن و روز عید و روز سرور است. سابقاً بعضی از بزرگان وقتی‌که شک ایجاد می‌شد، شاید اصلاً نیازی به سؤال کردن از این‌طرف و آن‌طرف نداشتند، و می‌فرمودند: «امروز بوی روز عید می‌آید!» کاملاً مشخص است که حال و هوا، یعنی نزول برکات و کیفیّت فیض الهی و نزول ملائکه و آوردن آن عنایات خاص الهی در امروز، با روز روزه فرق می‌کند؛ چون برکات روز عید با روزهای دیگر تفاوت می‌کند.